Μία γυναίκα ανακαλύπτει τη ζωγραφική: Η κόρη του Βουτάδη

Αμαλία Παπαϊωάννου

Δρ Ιστορίας Τέχνης

(fb handle: Μελίνα Παπαϊωάννου)

Μία γυναίκα ανακαλύπτει τη ζωγραφική: Η κόρη του Βουτάδη

«Η αναζήτηση των αρχών της ζωγραφικής είναι αβέβαιη ... Οι Αιγύπτιοι υποστηρίζουν ότι αυτοί την επινόησαν 6.000 χρόνια πριν μεταδοθεί στους Έλληνες ... Όσο για τους Έλληνες, άλλοι λένε πως ανακαλύφθηκε στη Σικυώνα και άλλοι στην Κόρινθο, αλλά όλοι συμφωνούν ότι ξεκίνησε από το σχεδίασμα με γραμμή του περιγράμματος μίας ανθρώπινης σκιάς και αυτή ήταν η πρώτη μορφή ζωγραφικής». Αυτά γράφει ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος στο 35ο βιβλίο της Φυσικής Ιστορίας του (§15). Στο ίδιο αυτό βιβλίο γράφει και για μία νέα κοπέλα, την κόρη του Σικυώνιου κεραμέα Βουτάδη, που πρώτος ανακάλυψε -όταν ήταν στην Κόρινθο- πώς να πλάθει ομοιώματα με πηλό. Η κόρη του Βουτάδη, μας λέει ο Πλίνιος, ήταν ερωτευμένη με κάποιον νέο: «Όταν αυτός επρόκειτο να φύγει γι'άλλη χώρα, εκείνη σχεδίασε το περίγραμμα της σκιάς του προσώπου του που'ριχνε το λυχνάρι στον τοίχο» (§151).

Αν και η ιστορία της κόρης από την Κόρινθο -που μερικές πηγές την ονομάζουν Καλλιρόη- ήταν ευρέως γνωστή, άρχισε να περιλαμβάνεται στα θεωρητικά κείμενα και στις ιστορίες της ζωγραφικής μόλις τον 17ο αιώνα, ενώ τον 18ο αιώνα έγινε ένα από τα αγαπημένα θέματα της ιστοριογραφίας των τεχνών.

Με το ενδιαφέρον του για τη συστηματοποίηση της γνώσης, ο Αιώνας του Διαφωτισμού μελετά με ιδιαίτερη προσοχή τις «απαρχές» των τεχνών και των επιστημών και αναζητά την επιστημονική πλευρά της δημιουργίας των μύθων και των θρύλων: το περίγραμμα και η σκιαγραφία ως απαρχή της ζωγραφικής αποτύπωσης του κόσμου. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι την ίδια εποχή είναι εξαιρετικά δημοφιλής η πρακτική της σιλουέτας (σκιαγραφίας).

Η διήγηση του Πλινίου ελκύει τους νεοκλασικιστές τόσο σε επίπεδο ηθικό (η αγνή και πιστή αγάπη της κόρης), όσο και σε επίπεδο αισθητικό (καθαρότητα της περιγράμματος), ώστε -σε αντίθεση με άλλες εποχές- η ιστορία της κόρης του Βουτάδη να προταχθεί τόσο στα θεωρητικά κείμενα όσο και στη ζωγραφική: από τον Runciman στον Allan και από τον Wright of Derby στον Regnault, τον Suvée και τον Girodet, η «Ανακάλυψη της Ζωγραφικής από την Καλλιρόη» είναι αγαπημένο θέμα των μεγάλων ζωγράφων του 18ου αιώνα. Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι την ίδια εποχή που η κόρη του Βουτάδη αναγνωρίζεται ως η εφευρέτης της ζωγραφικής, γνωρίζουν την καταξίωση και της επιτυχία γυναίκες καλλιτέχνιδες, όπως η Vigée-Lebrun, η Kaufmann, η Labille-Guiard και η Charpentier.

Βιβλιογραφία:

Πλίνιος ο πρεσβύτερος, Περί της αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής. 35ο βιβλίο της “Φυσικής Ιστορίας” (επιμ. Α. Λεβίδης, μτφρ. Τ. Ρούσσος και Α. Λεβίδης), Αθήνα 1994 (ανατύπ. 1998).