TO ‘’ΥΠΑΙΘΡΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ’’ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ – Α’ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ
Πετρίδης Ν. Χρήστος
Έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως η μεγαλύτερη υπαίθρια γλυπτοθήκη της Ελλάδας, ενώ τίποτα δεν φαντάζει μακάβριο. Μέσα σε πανύψηλα δέντρα κάποιος θα δει έργα που δημιούργησαν σημαντικοί καλλιτέχνες για να θυμίζουν πάντα το πέρασμα από τη ζωή. Το πρώτο νεκροταφείο Αθηνών είναι ένα διαφορετικό κοιμητήριο. Αρκετά μνημεία δεν έχουν τo κλασσικό σταυρό, αλλά κοσμούνται με έργα τέχνης γνωστών, ταλαντούχων και μεγάλων καλλιτεχνών!
Στον χώρο αυτό ενταφιάστηκαν σημαντικότατες προσωπικότητες του 19ου και 20ου αιώνα και αποτελεί το πρώτο νεκροταφείο του νεοελληνικού Κράτους. Σύμφωνα με την τότε Βασιλική Νομοθεσία, έπρεπε να βρίσκεται σε απόσταση 100 μέτρων έξω από το κέντρο της πόλης των Αθηνών και έτσι διατέθηκε ο συγκεκριμένος χώρος στο Μετς όπου τότε ήταν σχεδόν ακατοίκητος. Οι πρώτοι τάφοι χρονολογούνται από το 1837. Η έκταση του κοιμητηρίου είναι τόσο μεγάλη ώστε περιλαμβάνει 4 εκκλησίες – 3 Ορθόδοξες και μία Καθολική και οι δρόμοι ανάμεσα στα μνήματα έχουν ονόματα Ηρώων της Ελληνικής Επανάστασης.
Καθώς το κόστος για την αγορά μνήματος και ενταφιασμού σχεδόν εξ’ αρχής ήταν πολύ μεγάλο, οδήγησε και τις εύπορες οικογένειες να ζητούν από γνωστούς - και μη - καλλιτέχνες της εποχής να φιλοτεχνούν τα μνήματα των οικείων τους. Έτσι στην προσπάθεια Τιμής στον Νεκρό αλλά και στην παγιοποίηση του ονόματος της οικογένειας αλλά και του εντυπωσιασμού των επισκεπτών, φιλοτεχνήθηκαν και δημιουργήθηκαν πραγματικά εντυπωσιακά μαρμάρινα κυρίως μνημεία μικρών αλλά και μεγάλων διαστάσεων αλλά και αγάλματα που έχουν τη μορφή των θανόντων με πλέον χαρακτηριστικά την ΄΄Κοιμωμένη΄΄ του Γιαννούλη Χαλεπά (μνημείο του 1877) και αυτό του Αντιστράτηγου Θεόδωρου Κολοκοτρώνη!
Στο Α’ κοιμητήριο της Αθήνας μεταξύ άλλων έχουν ενταφιαστεί γνωστές και σημαντικές προσωπικότητες από τον χώρο της Πολιτικής, του Θεάτρου, της Μουσικής και γενικότερα του δημόσιου βίου όπως Πρόεδροι, Πρωθυπουργοί, Δήμαρχοι, Διπλωμάτες, Ιερείς, ηθοποιοί, τραγουδιστές κ.α.
Οι περισσότεροι Έλληνες γλύπτες του περασμένου αιώνα φιλοτέχνησαν γλυπτά για αυτό το νεκροταφείο. Ανάμεσα τους όπως προαναφέρθηκε ο Γιαννούλης Χαλεπάς αλλά και οι Δημήτριος Φιλιππότης, Γεώργιος Μπονάνος και Κώστας Βαλσάμης. Το νεκροταφείο ήταν η κατάλληλη τοποθεσία για να εκτεθούν γλυπτά που σε άλλους χώρους δεν είχαν θέση. Τις περισσότερες φορές βασίστηκαν στο γούστο των παραγγελιοδοτών, καθώς η Εκκλησία δεν επενέβη για το σχήμα των τάφων και έτσι οι γλύπτες δημιούργησαν ελεύθερα. Μετά από σχεδόν 180 χρόνια λειτουργίας το αποτέλεσμα είναι πραγματικά μοναδικό. Το Ά νεκροταφείο αποτελεί ένα μνημείο της πόλης, όπου κάποιος μπορεί να θαυμάσει εξαιρετικά έργα γλυπτικής Τέχνης. Ένα άγαλμα που προκαλεί συγκίνηση και δέος είναι «Η μάνα της κατοχής», το οποίο βρίσκεται στην δεξιά πλευρά της εισόδου και φιλοτεχνήθηκε από τον γλύπτη Κώστα Βαλσάμη.
Τα πρώτα μνήματα που τραβούν αμέσως το ενδιαφέρον είναι ο Οίκος του Ιωάννου Πεσμαζόγλου και της οικογένειας Ε. Μπενάκη δίπλα στο λιτό αλλά μεγάλο μνήμα της Μελίνας Μερκούρη και του Ζυλ Ντασσέν. Εντυπωσιακό και το μνήμα του ευεργέτη Μιχαήλ Τοσίτσα, το οποίο έχει στοιχεία από την Αίγυπτο, καθώς έζησε εκεί πολλά χρόνια και ήταν ο πρώτος Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στην Αλεξάνδρεια. Το μνήμα του είναι μια ημικύκλια εξέδρα. Στο κέντρο βρίσκεται η στήλη με τον ανδριάντα του νεκρού και στα δύο άκρα οι δύο σφίγγες.
Σε ξεχωριστή θέση βρίσκεται και ο τάφος του Ανδρέα Παπανδρέου ο οποίος γράφει πάνω τη φράση «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες».
Μπαίνοντας στο νεκροταφείο, στην αριστερή πλευρά, μετά τους τάφους των Αρχιεπισκόπων Δαμασκηνού και Χριστόδουλου, αλλά και του ευεργέτη Αβέρωφ, δεσπόζει εκείνος του Ερρίκου Σλήμαν (1822-1890), του αρχαιολόγου που αναζήτησε το βασίλειο του Οδυσσέα στην Ιθάκη και ανέσκαψε την Τροία και τις Μυκήνες. Σαν αρχαίος ελληνικός ναός ο τάφος-μαυσωλείο, σε σχέδια του σπουδαίου αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ, διακοσμείται με σκηνές από μάχες του Τρωικού πολέμου. Συνηθιζόταν τα μνημεία να έχουν στοιχεία που να παραπέμπουν στη ζωή του τελευταίου τους κατοίκου.
Κοιμωμένες και άγγελοι περισσότερο, οι οποίοι συμβολίζουν τα «πενθούντα πνεύματα», σχεδόν μονοπωλούν τα μνημεία. Έργα του φημισμένου γλύπτη Ιωάννη Βιτσάρη (1834-1892) είναι ο άγγελος που έχει πέσει στο μνήμα και θρηνεί, στον τάφο της οικογένειας Κουμέλη, όπως και η κοιμωμένη στον τάφο της Μαρίας Δεληγιάννη.
Στη συνέχεια βρίσκεται το μνήμα του Οδυσσέα Ανδρούτσου. Το μνήμα της Σοφίας Βέμπο και του Χριστόφορου Νέζερ βρίσκονται δίπλα σε αυτό του Θόδωρου Κολοκοτρώνη. Το άγαλμα στον τάφο του μεγάλου Έλληνα απεικονίζει τον αγωνιστή ντυμένο με την φουστανέλα του, πάνοπλο να κάθεται αγέρωχα. «Σιγά διαβάτη, εδώ κοιμάται ο γέρος του Μοριά, τον ύπνο του μη του ταράξεις», γράφει χαρακτηριστικά.
Οι τάφοι των ηθοποιών και των τραγουδιστών σε αντίθεση με τα εντυπωσιακά μνήματα της αστικής τάξης διακρίνονται από λιτότητα.
Στο χώρο αυτό κείτονται επίσης οι Γεώργιος Παπανδρέου, Έλλη Λαμπέτη, Δημήτρης Χορν,Βασίλης Τσιτσάνης, Δημήτρης Χορν, Κατίνα Παξινού, Φιλοποίμην Φίνος, Μάνος Κατράκης, οΝίκος Ξυλούρης, Μαλβίνα Κάραλη, Τζένη Καρέζη, Ρένα Βλαχοπούλου, Δημήτρης Παπαμιχαήλ, , Αλίκη Βουγιουκλάκη, Ντέμης Ρούσος Σωτηρία Μπέλου, Δημήτρης Μητροπάνος, Ρίτα Σακελαρίου και λίγο πιο πέρα το άγαλμα της Μαρίκας Κοτοπούλη, με τα χέρια απλωμένα, περιμένει το χειροκρότημα της πλατείας, κ.α.
